Enneagramtype negen
Het Ware Zelf
Op het niveau van het Ware Zelf ervaart type 9 diep vanbinnen een volledig geaccepteerd deel van het universum te zijn en koestert zich in de liefde die als intrinsieke kwaliteit in het universum aanwezig is. De waarneming van de werkelijkheid zonder de filter van het Negen- ego is dat er van nature liefde is, dat de natuur lieflijk is, dat liefde betovert en betoverend is, en dat de zoetheid van het leven en de vreugde die er is, uitdrukkingen zijn van liefde. Om liefde te verkrijgen hoeft niemand zich in te spannen, deze ís er en hoeft alleen te worden ontvangen.
Hij/zij houdt van zichzelf en van anderen, heeft gevoel van eigenwaarde en ervaart dat hij/zij er mág zijn. Het is een gevoel van opgenomen zijn en deel uitmaken van een groter geheel. De liefde ervaren die er is en er altijd is geweest. Activiteit is zonder inspanning als een uiting van universele liefde. De werkelijkheid is een uitdrukking van liefde en dat is wat op dit niveau wordt gezien en ervaren. Iemand met type 9 legde het eens als volgt uit: “Ergens, in een diep solide punt in mij, voel ik mij van waarde, doe ik ertoe als ieder ander en is er daadkracht.
Daadkracht tot juiste actie.
Actie om te kiezen wat voor mijn ontwikkeling essentieel is, wat voor mij goed is en dat uit te voeren. Het is helder in mij wat goed is voor mij. Mijn waarneming wordt niet vertekend door wat anderen hiervan vinden, of hoe ik hier anderen wellicht mee ontrief. Ik blijf in het spoor van de juiste actie zonder afleiding door niet- essentiële zaken. Ik ervaar dat ik een volledig geaccepteerd deel van het universum ben en dat ik ertoe doe. Ik houd van mijzelf als van anderen, en heb gevoel van eigenwaarde. Ik ben het waard om mijzelf te realiseren. Dat is het heilige werk dat mij te doen staat, dat is mijn juiste actie. In de stroom der dingen kost de juiste actie geen inspanning, geen energie. De juiste actie levert energie omdat die in de lijn van de hogere wil is. Er is geen eigen wil, geen ‘ik’ die iets wil of moet. De activiteit geschiedt door mij, niets blijft ongedaan dat gedaan moet worden vanuit de universele wil. Mijn actie is een uiting van universele liefde. Ik hou van mij.”
Wat dit type uit het oog is verloren, is het ervaren dat alles en iedereen als vanzelfsprekend deel uitmaakt van het grotere geheel. Alles wat zich in het universum bevindt, maakt deel uit van dat geheel. Elke planeet, en ook ieder mens. Wat type 9 uit het oog is verloren, is dat ieder mens telt. Ieder mens doet ertoe: ook type 9 zelf. Uit het oog verloren is het zíen, dat er voor iedereen onvoorwaardelijke liefde en verbondenheid is als een kwaliteit van het zijn. Het zien dat daar geen voorwaarden aan zijn verbonden en dat die niet selectief beschikbaar zijn voor uitverkorenen of voor ‘hen die het waard zijn’. Het enige dat nodig is om liefde, aandacht en waardering te ontvangen, is om present te zijn óm dat te ontvangen. ‘Ik ben van waarde’, dat is wat type 9 uit het oog is verloren.
Basisgevoel en basisangst:
er niet toe doen, niet voldoende van waarde zijn om van te houden Het onderhuidse gevoel of basisgevoel dat veel mensen met type 9 herkennen is spanning in de vorm van beklemdheid of benauwdheid, die ze ervaren als ze niet snel of goed genoeg kunnen voldoen aan de eisen of verwachtingen. Een gevoel van minderwaardig zijn. Een ander vaak verwoord gevoel van type 9 is het gevoel over het hoofd te worden gezien, er niet (serieus) toe doen in de ogen van anderen. Iemand te zijn waar anderen weinig of geen rekening mee houden. Wat op het spirituele niveau uit het oog is verloren, leidt tot: ik voldoe niet aan de voorwaarden om geliefd te worden, ik verdwijn. In plaats van overgave aan de universele wetten, is er een contractie tegen de werkelijkheid zoals die is. De grote onderliggende basisangst is om waardeloos te zijn, om niet te voldoen. Er is angst om weggestuurd te worden, alleen achter te blijven. Daarom is er angst voor conflicten: die vormen tenslotte een risico waardoor mensen je niet meer aardig vinden en (definitief) van je wegbewegen. Er is angst om het niet waard te zijn om van gehouden te worden en om (definitief) afgescheiden te raken. Er is angst om zichzelf zichtbaar en present te maken. Angst om in het middelpunt van de aandacht te zijn en dat anderen dan zullen zien dat type 9 niet voldoet, niet van waarde is.
Het geïdealiseerde zelfbeeld:
ik ben een harmonieus, makkelijk en vredelievend mens Type 9 bestrijdt zijn/haar basisangst door het volgende geïdealiseerde zelfbeeld na te streven: ik ben een harmonieus, makkelijk en vredelievend mens. Het realiseren van het geïdealiseerde zelfbeeld voelt voor het type als van levensbelang. Conflicten voelen als afgesneden worden van de bron van liefde. Type 9 kan vaak nauwelijks begrijpen waarom niet iedereen voor deze conflictmijdende en relaxte levenshouding kiest. Drijfveer: harmonie willen behouden De drijfveer voor type 9 is bovenal om de harmonie te willen behouden en conflicten te voorkomen. Hiervan afgeleid is er een drang om aardig te zijn, om geen rimpelingen te veroorzaken, om ongemak en gedoe te voorkomen etc. Dat is voor het type een noodzaak om niet afgescheiden te raken maar ook om zijn/haar plekje in de wereld te verdienen. Om de waardering, genegenheid en liefde van anderen te verdienen, beweegt het type mee met wat anderen van hem/haar willen.
Waar de aandacht onbewust naartoe gaat:
mogelijkheden tot behoud van harmonie Vanuit de drijfveer en noodzaak om het eigen geïdealiseerde zelfbeeld te realiseren, gaat als vanzelf de aandacht uit naar anderen: wat wil hij/zij van me? Hoe is de sfeer? Hoe is zijn/haar stemming? Wordt de harmonie bedreigd? Wat kan ik doen (of niet doen) om te zorgen dat het goed blijft? De aandacht gaat uit naar strijdige wensen; type 9 wil immers zowel de een als de ander behagen. Hij/zij voegt zich dus naar de agenda’s, standpunten en wensen van anderen. De aandacht is gericht op de buitenwereld, op ‘wat kan ik doen dat je blij en aardig bent en bij mij blijft?’, kortom, op alles wat afleidt van zichzelf. Ook gaat de aandacht uit naar het vermijden van het oncomfortabele.
De verborgen emotionele bestuurder:
De passie van luiheid Type 9 is een van de drie buiktypen met als onderliggende – te bestrijden – emotie de woede. Als kerntype van de drie buiktypen heeft juist type 9 hier grote moeite en het minst contact mee. Type 9 beweegt weg van zijn/haar woede (en ervaart deze vaak ook niet), want het ervaren van de eigen woede is zeer oncomfortabel en bovendien gevaarlijk vanuit het perspectief van type 9. Als de woede immers met hem/haar aan de haal zou gaan, kan dat leiden tot conflicten met anderen. Woede heeft echter een belangrijke functie: het is de energie die nodig is om op te komen voor zichzelf. De energie die nodig is om voor zichzelf (en voor wat hem/haar lief is) te gaan staan en desnoods de confrontatie aan te gaan. Omdat dit is wat type 9 ten diepste niet wil, is de woede in zichzelf onbewust gedoofd. Uit contact met de tot actie aanzettende woede, is er in type 9 luiheid. De luiheid van type 9 houdt meer in dan de algemeen bekende betekenis. Negens kunnen lui zijn en genieten van lui zijn. Dit wil niet per se zeggen dat ze ook lui zijn in bijvoorbeeld het werk. Integendeel, Negens kunnen harde werkers zijn omdat ze neigen tot zichzelf vergeten. Zo vergeten ze tijdens het werken bijvoorbeeld te eten en de pijn in hun rug voelen ze pas achteraf.
Luiheid
De luiheid van type 9 gaat vooral om een geestelijke luiheid, namelijk om datgene te doen wat werkelijk goed voor zichzelf is. Een luiheid om erachter te komen wat de eigen wil en behoeften zijn. In diverse spirituele stromingen wordt onderkend dat mensen ‘in slaap zijn’. Ze leven mechanisch, tenzij ze ervoor kiezen het pad van de ‘wakkeren’ te gaan. Type 9 herinnert anderen aan deze luie staat van ‘in slaap zijn’. Vanwege het streven naar behoud van harmonie, heeft type 9 de automatische maar ook luie neiging met anderen mee te gaan. Het is gemakkelijk en kost minder energie dan voor zichzelf opkomen, maar daarin vergeet type 9 zichzelf. Een Negen kiest voor gemakkelijke substituten in plaats van voor wat echt goed voor zichzelf is. Dit is de wijze waarop type 9 lui is. Alleen al nadenken over wat goed voor hem/haar is en wat hij/zij eigenlijk echt wil, vergt een grote inspanning. Daarom stelt type 9 dat liever nog even uit. Het belangrijkste aspect waarop het in slaap zijn van type 9 betrekking heeft, is het zich realiseren en ervaren van zijn/haar ware vermogens. Type 9 vindt zichzelf deficiënt en waardeloos; de objectieve werkelijkheid is echter dat type 9 zich, uit angst waardeloos te zijn, in luiheid wentelt om zo zijn/haar ware vermogens niet te hoeven exploreren en aan te boren.
De mentale preoccupatie: de fixatie van zelfveronachtzaming of ‘zelfvergetendheid’
De mentale preoccupatie van zelfveronachtzaming komt op zodra type 9 getriggerd wordt, wat vaak in aanwezigheid van en door anderen gebeurt. De confrontatie aangaan is voor mensen met type 9 het ergste dat er is. Type 9 wil niet de confrontatie aangaan en heeft daarom (onbewust) de gewoonte ontwikkeld om dat wat hem/haar boos zou kunnen maken in zichzelf te blokkeren, alsof het er niet is. Type 9 doet dit door zaken af te zwakken: ‘Het komt wel goed’, ‘Het zal zo’n vaart niet lopen’, ‘Ik kan hier weinig aan doen’ en ‘Ach, het maakt me niet echt uit’. Mensen met type 9 kunnen dit omschrijven alsof het watterig is in het hoofd, wollig, de aandacht is diffuus, het lukt niet om gedachten scherp te krijgen. De zelfveronachtzaming van type 9 betreft het in slaap vallen en niet voor zichzelf opkomen. In aanwezigheid van anderen kan type 9 ervaren volledig in de ander op te gaan (sommige typen 9 omschrijven dit als samensmelten of samenvallen met de ander). Type 9 is zich dan niet of weinig meer van zichzelf gewaar. Mentaal is type 9 gepreoccupeerd met de ander en met wat die wil, denkt en doet. Daar gaat type 9 vanuit zijn/haar patroon automatisch in mee en vergeet zichzelf. Pas als type 9 alleen is en er afstand is van de ander(en), komt hij- /zijzelf weer in beeld: wat was ook alweer belangrijk?, wat was mijn standpunt?, wat had ik eigenlijk willen doen, maar heb ik door die ander niet gedaan? De fixatie is een mentale preoccupatie: dat waar het hoofd vol van is. Het hoofd van type 9 is echter bij voorkeur gevuld met leegte. Type 9 heeft het liefst zo min mogelijk gedoe aan het hoofd en in zijn/haar leven. Als het hoofd al ergens mee bezig is, dan is het met gedoe voorkomen, uit de weg ruimen of minimaliseren. Type 9 is daarom vaak een meester in het bagatelliseren of neutraliseren van zaken.
Het dominante verdedigingsmechanisme: verdoving
Het verdedigingsmechanisme heeft zowel de functie om de kluwen van het typemechanisme in stand te houden als het nastreven en in stand houden van het geïdealiseerde zelfbeeld. Het belangrijkste verdedigingsmechanisme om deze functie bij type 9 uit te voeren is verdoving. Type 9 verdooft de eigen woede maar daarmee ook de levensenergie en valt in slaap, vergeet zichzelf. Verdoven is een vorm van in slaap zijn; het helpt type 9 zichzelf te vergeten en het leven daarmee makkelijker te maken en aangenaam en comfortabel te houden (want immers in harmonie met anderen). Dankzij het verdoofd zijn, kunnen écht contact en echte confrontatie worden vermeden. Zo blijft het leven
harmonieus en vredig. Het maakt ook dat wordt vergeten wat werkelijk belangrijk is in het leven en brengt type 9 het gemak van geen keuzes hoeven maken. Voor een type 9 dat wakker wordt, is het maken van keuzes dan ook heel lastig.
De belemmerende overtuigingen
Wat dit type is gaan geloven en daardoor zien De belangrijkste belemmerende overtuiging van type 9 is dat deze is gaan geloven dat ‘de wereld’ mensen tot onbelangrijke wezens maakt en van een ieder verlangt om zich gelijkelijk te mengen. Type 9 is gaan geloven dat hij- /zijzelf onbelangrijk is en er niet toe doet. Dat hij/zij om gezien, gewaardeerd en geliefd te worden, hij/zij in vrede en harmonie moet zijn én blijven. Hij/zij mag dus vooral geen rimpelingen met anderen mag veroorzaken, in de zin van alles wat mensen of dingen in beroering zou kunnen brengen. De overtuiging is dat hij/zij de vrede kan bewaren door zichzelf en de eigen standpunten niet zichtbaar te maken en vooral mee te bewegen met de ander.
Voorbeelden van hiervan afgeleide overtuigingen (en oordelen) Ik ben een gemakkelijk mens.
Als ik maar op tijd mijn natje en mijn droogje heb. Waar maken mensen zich allemaal druk over. Ik vind mensen die zichzelf zo belangrijk vinden vervelend en belachelijk. Alles komt goed als we maar kalm en vriendelijk blijven en onze mond houden. Als er maar harmonie is tussen mensen, dan gaat het goed. Wij hebben een goede relatie: wij hebben nooit ruzie! Voor elk gezichtspunt is wel iets te zeggen. De tijd regelt alles, als je maar lang genoeg wacht. Mijn leven is goed zoals het is, ik zit mijn tijd wel uit.
De strategie en vaardigheden Beweegt weg van, beweegt toe naar en strategie daarvoor
Type 9 beweegt weg van: zichzelf, écht contact en echte verbinding met anderen, zijn/haar eigen woede, meningen, zichtbaar worden, conflicten, confrontaties, zich ongemakkelijk voelen, te veel (conflicterende) vragen binnen zijn/haar aandachtsveld en energie. Type 9 beweegt toe naar: bij voorkeur naar niets…, anderen, een comfortabel en makkelijk bestaan, harmonie, overeenstemming, nuanceren, zichzelf op de achtergrond stellen, stil zijn, zich niet uitspreken. De strategie van type 9 is om de eigen mening, standpunten en agenda ondergeschikt te maken (dat althans zo te ervaren) aan die van anderen. Door zich in veel standpunten te kunnen inleven en dingen van alle kanten te kunnen bekijken, kan hij/zij ook makkelijk meebewegen. Met het meegaan met de ander, wordt een confrontatie met die ander voorkomen. Als je bijvoorbeeld geen mening hebt, kun je immers ook geen meningsverschillen krijgen. Sommige Negens zijn zich wel degelijk bewust van een eigen mening, maar spreken zich daar niet (makkelijk) over uit. De relatie met de ander én de harmonie is belangrijker dan het eigen gelijk.
Type 9 beweegt weg van zijn/haar woede, want het ervaren van de eigen woede is zeer oncomfortabel en bovendien gevaarlijk vanuit het perspectief van type 9. Als de woede immers met hem/haar aan de haal zou gaan, kan dat leiden tot conflicten met anderen. In plaats daarvan is vaak sprake van passieve agressie: de woede smeult zachtjes in de luwte. Op onzichtbare wijze zorgt type 9 er dan voor, dat een ander niet krijgt wat hij/zij wil van type 9. Type 9 zegt ja maar doet nee, waardoor het type als een onzichtbare saboteur kan zijn. Mensen kunnen bij bepaalde typen 9 de weerstand ervaren. Bij sommigen uit dit zich als koppigheid. In beide gevallen is de onderliggende stroom: ik doe NIET mee aan wat jij van mij wilt. Vaardigheden en kwaliteiten Wie iets veel doet, omdat hij/zij het belangrijk vindt, raakt er vaardig in. Dat zijn de kwaliteiten die een mens ontwikkelt. Kenmerkende vaardigheden bij type 9 zijn inlevingsvermogen, aanpassen, observeren, ondersteunen, volgen en meebewegen, zaken makkelijk kunnen accepteren, op zichzelf zijn.
Kwaliteiten
Veel voorkomende kenmerkende kwaliteiten zijn: zachtaardigheid, bescheiden, sensitief voor sferen en (stemmingen van) anderen, toegewijd aan anderen, oog voor anderen, empathisch, betrouwbaar, gevoelig, kalm, groot aanpassingsvermogen, ontvankelijk, niet- oordelend, open mind .
Het gedrag Waar de aandacht naartoe gaat, gaat ook de energie Het gedrag dat uit de hiervoor genoemde voorprogrammering, overtuigingen, strategieën en vaardigheden volgt, is bovenal dat type 9 zich inzet om het anderen naar de zin te maken. Type 9 houdt van een aangenaam en vertrouwd leven, wil rust en vrede en handhaaft het liefst de status quo: structuren en gewoonten die het leven voorspelbaar houden. Type 9 heeft vaste dagelijkse routines waar hij/zij lastig vanaf te brengen is. Type 9 start moeizaam op met iets, maar éénmaal met iets bezig, is hij/zij daar ook weer lastig vanaf te brengen. Het lijkt alsof schakelen moeilijk is voor type 9 (zowel van de ene naar de andere versnelling, maar ook naar een ander spoor; denk bijvoorbeeld aan een dieseltrein). Type 9 kan dan heel vasthoudend worden. Ook al is type 9 een slow starter , wanneer iemand anders iets opstart, dan kan type 9 daarin meebewegen en mee gaan doen (incl. de ander zaken uit handen nemen). Type 9 kan de neiging hebben belangrijke (lastige) zaken uit te stellen, en afleiding te zoeken in minder belangrijke zaken (substituten). Type 9 is dan wel ‘druk’ maar niet met het goede. In afwezigheid van de ander(en) kan ineens de woede opkomen, omdat hij/zij zichzelf (weer) is vergeten, niet voor zichzelf is opgekomen etc. De woede richt zich op zichzelf en op de ander. Maar het zal alleen tot een echte woede- uitbarsting kunnen komen bij geliefden en dierbaren, omdat type 9 zich juist bij hen veilig genoeg voelt om boos te kunnen worden.
De grootste angst voor type 9 is dat door zijn/haar boosheid de relatie wordt beëindigd, voor een naar vrede en harmonie strevend mens het ergste dat kan gebeuren. Reactiviteit Wat type 9 het sterkst triggert zijn zaken die appelleren aan zijn/haar minderwaardigheidsgevoel. Hij/zij heeft sterke antennes ontwikkeld voor elk signaal dat duidt op een tekortkoming of iets waarin is tekortgeschoten. Ook als dit niet zo door de ander wordt bedoeld, brengt de sensitiviteit van de Negen dat dingen snel als een verwijt worden opgevat. Wat ervaren kan worden is dat de Negen dan zijn/haar stekels opzet. Wat type 9 ook reactief maakt zijn situaties waarin anderen iets van type 9 verwachten en waarin zijn/haar tekortkomingen zich zouden kunnen tonen. Bijvoorbeeld als type 9 gevraagd wordt een bepaalde positie in te nemen, zijn/haar mening te geven, zich uit te spreken over zaken waarover hij/zij zich oncomfortabel voelt (want de ander kan daardoor immers ontstemd raken) en ook als hij/zij gedwongen wordt om in actie te komen of een conflict aan te gaan (of daarin partij te moeten kiezen) en nee moet zeggen tegen claims die worden opgelegd. Wat type 9 ook triggert is als hij/zij ervaart over het hoofd of als onbelangrijk te worden gezien, en als zijn/haar mening niet wordt gevraagd. Daarmee kan de slapende woede van type 9 worden geactiveerd. Afhankelijk van over wie of wat het gaat en de aard (en ontwikkeling) van de Negen in kwestie uit de reactiviteit zich op twee uiteenlopende manieren: in het ene geval gooit type 9 de kont tegen de krib en stopt met meebewegen (de passieve agressie uit zich in weerstand), in het andere geval schiet type 9 in de verdoving, trekt zich terug, maakt zich onzichtbaar en gaat uit verbinding. Een demonstratie van passieve agressie is als een Negen zich in een groep ineens mentaal terugtrekt. Het kan zijn dat de groep geen idee heeft wat richting type 9 fout is gedaan, maar type 9 laat zo zijn/haar woede merken: ik doe niet meer mee.
Kenmerkend voor type 9 in een hulpverleningssituatie
Veel voorkomende aanleidingen voor het zoeken van begeleiding Een greep uit veel voorkomende aanleidingen van cliënten met type 9 om hulp te zoeken: Ik ben zo moe van het gehang van mezelf en het niet of nauwelijks in actie kunnen komen. Ik heb het gevoel dat ik mijn leven
slapend doorbreng en dat wil ik niet. Ook heb ik het gevoel dat ik kansen misloop omdat ik te traag beslis en te laat in beweging kom. Ik wil in actie komen maar het lukt me niet. Ik heb steeds meer het gevoel dat ik over mezelf laat heenlopen en dat mensen geen rekening met mij houden. Dat mensen mij over het hoofd zien en niet serieus nemen. Ik ben dat beu, ik wil graag assertiever worden. Ik weet niet wat ik wil. Ik heb het gevoel dat alles in mijn leven me door toeval overkomt. Ik heb het gevoel dat ik mezelf vergeet, dat ik vooral comfortabel leef maar niet doe wat werkelijk belangrijk is. Ik zou zelf meer aan het stuur van mijn leven willen staan. Maar ik weet niet hoe en ik weet niet wat. Ik ben niet gelukkig in mijn relatie (of in mijn baan) en ik blijf in mijn hoofd maar kringetjes draaien. Maar ik kom er niet uit, ik krijg het niet helder, ook niet wat ik nou eigenlijk echt wil. Daarom blijf ik zitten waar ik zit, maar er verandert zo niets. Ik ben opgebrand omdat er aan alle kanten aan me wordt getrokken en ik geen nee kan zeggen. Er dreigt een conflict (of er speelt al een conflict) en dat vind ik afschuwelijk. Wat kan ik doen om dat te voorkomen (of stoppen)? Ik ga eraan onderdoor. Hoe kan ik kritiek of mijn boosheid leren uiten, zonder dat ik de ander kwets en zonder dat ik de relatie op het spel zet? Ik wil graag zekerder worden van mezelf, meer lef hebben, meer zichtbaar zijn, meer in mezelf geloven, en steviger en onafhankelijker worden van anderen. Anderen hebben soms meer geloof en vertrouwen in mij dan ikzelf. Zelf voel ik dat niet, maar ik zou dat wel heel graag willen voelen. Ik heb ook vaak het gevoel dat er meer in mij zit dan eruit komt. Ik heb kwaliteiten maar het lukt mij niet om die naar buiten toe in te zetten en er succesvol mee te worden. Ontwikkelpunten die tijdens een functioneringsgesprek op het werk worden geformuleerd, zijn ook vaak aanleiding tot het zoeken van begeleiding. Veel voorkomende ontwikkelpunten voor iemand met type 9 zijn dat hij/zij: zichtbaarder moet worden in de organisatie, zowel over wat er in hem/haar omgaat als vaker voor de eigen ideeën en meningen uitkomen zodat anderen weten wat ze aan hem/haar hebben en waar hij/zij voor staat. meer, sneller en duidelijker échte keuzen maakt en beslissingen nemen, en hierover beter communiceren met betrokkenen (transparant zijn is voor veel Negens geen natuurlijk gedrag). minder volgend moet zijn, meer initiatieven moet nemen en meer uit zichzelf in actie komt. zaken minder uitstelt, zich minder laat afleiden en belangrijke en urgente zaken eerst doet.
Wijze van presenteren in de begeleidingssessies
Een greep uit de groslijst om een indruk te geven van type 9. Hij/zij: komt over als een gemakkelijk, vriendelijk, plezierig, meegaand, rustig en zachtaardig mens. En ook als een warm mens, iemand met vrijwel iedereen het meteen kan vinden. Hij/zij kan echter ook wat passief, traag en vaag of warrig overkomen. kan ook onzeker en/of onopvallend overkomen. Type 9 is geneigd zich kleiner te maken en zegt snel “sorry”. Op straat is een Negen meestal niet een verschijning die opvalt. Heeft doorgaans een niet- uitgesproken, beschaafd en weinig aandacht vragend uiterlijk. Het is vaak een rustig mens dat weinig oogcontact maakt en die geen tijd en aandacht vraagt. kan (soms) afstandelijk overkomen. Dat is zijn/haar manier van niet- present en niet- in- verbinding zijn. De afstandelijkheid is dan eigenlijk afwezigheid, wat niets met de ander heeft te maken (tenzij die – onbewust – de passieve agressie van de Negen heeft getriggerd). kan een gezichtsuitdrukking hebben als een nietszeggend masker waar weinig van valt af te lezen. Het is mogelijk dat een Negen fysiek aanwezig is, maar energetisch niet dus het voelt alsof die persoon er niet echt bij is. Ook kan de energie van type 9 aanvoelen als laag met een zwaarte die moeilijk in beweging te brengen is. De ademhaling en spierspanning is laag en zacht. Er is in de regel weinig oogcontact. Mensen van type 9 rapporteren vaak dat ze zich weinig van hun lichaam bewust zijn en weinig
Als de coach/counselor zich teveel laat verleiden om met de cliënt mee te bewegen in de (uitgebreide) verhalen en teveel inzoomt op bijzaken in plaats van hoofdzaken. De sessie is dan om voor je het weet. Als de coach/counselor niet goed is afgestemd op het tempo en ritme van de cliënt en aan de slag wil om meters te maken. Als de coach/counselor in de valkuil trapt om hard aan het werk te willen gaan, de cliënt onder druk zet, gaat ‘trekken en sleuren’, dan stagneert elke beweging en ook het traject. Zo krijg je type 9 nu eenmaal niet in beweging. Als je als coach/counselor de cliënt onvoldoende tot partner maakt in het traject. Deze cliënt beweegt met jou mee, volgt jou in alles wat je voorstelt of doet, zelfs als je dingen doet die hem/haar niet verderhelpen. Geef de cliënt daarom een duidelijke (expliciet uitgesproken) eigen rol en verantwoordelijkheid, ofwel maak hem/haar tot partner in het traject. Check regelmatig of wat jullie doen hem/haar helpt en of jullie wat hem/haar betreft op een goed spoor zitten. Het hele typemechanisme van type 9 werkt vertragend, maar het sterkst vertragend werkt een coach/counselor met een confronterende of provocatieve stijl. Daarmee wordt een cliënt met type 9 niet uit de tent gelokt, maar hij/zij haakt (in de regel) volledig af. Versnellers in het leer- en begeleidingsproces Enkele veelvoorkomende voorbeelden van versnellers: De grootste versneller is als je als coach/counselor deze cliënt wakker en in de daadkracht van de (hogere) juiste actie kunt krijgen maar daar gaat vaak wel een flink traject aan vooraf. Wat tot die fase krachtig werkt is aandacht besteden aan en werken met de energie van type 9 (bijvoorbeeld door lichaams- en ademhalingswerk).
Werken met woede
Werken met de woede van type 9. Ook dat is energetisch werk: een type 9 dat zich herverbindt met de woede in zichzelf, krijgt ook weer contact met deze grote energiebron om voor zichzelf op te komen en in actie te komen. Om veel van zijn/haar mogelijke leerdoelen te gaan bereiken (zoals bijvoorbeeld assertiever worden) is dat bij deze cliënt belangrijk voorwerk. Type 9 is van alle typen het meest sensitief voor de kwaliteit van de werkrelatie (veilig, respectvol en harmonisch). Als deze cliënt zich door jou als coach/counselor écht gezien, gehoord en begrepen voelt, kun je snel en veel bereiken met deze cliënt. Empathisch luisteren en compassievolle steun geven helpen daarbij. Maar ook letterlijk benoemen (waar relevant): “Ik zie je; ik hoor je.” Dat opent een Negen en maakt dat hij/zij in beweging kan komen. Geef type 9 expliciet de tijd en ruimte om bij zichzelf en de eigen gedachten en gevoelens te komen (“Neem je tijd”). Het lijkt een paradox, maar het proces gaat daardoor vaak sneller. Type 9 heeft nu eenmaal tijd en ruimte nodig, en wat hij/zij dan zegt blijkt vaak de kern van waar het om draait. Een cliënt met type 9 vindt het vaak lastig om te weten wat hij/zij wil, maar makkelijker om te weten wat hij/zij níet wil. Het werkt versnellend als je steeds alternatieven aan je cliënt voorlegt waaruit hij/zij kan kiezen. Geef de cliënt daarbij niet het gevoel dat je hem/haar in een bepaalde richting stuurt, want dan kunnen de hakken alsnog in het zand gaan. 15.3 Typisch coaching van type 9
Belangrijke compenserende vaardigheden
Om de belangrijke compenserende vaardigheden te ontdekken, kijken we naar welke vaardigheden nuttig kunnen zijn ter uitbreiding van het handelingsrepertoire van mensen met type 9 met als doel de persoonlijke (en professionele) effectiviteit te vergroten. Daarom kijken we in deze paragraaf naar het soort vaardigheden dat type 9 van nature geneigd is minder tot nauwelijks te ontwikkelen maar dat type 9 in het algemeen juist goed zou kunnen helpen. Type 9 kan aan persoonlijke effectiviteit winnen door het ontwikkelen van compenserende vaardigheden zoals bijvoorbeeld: gronden, present en zichtbaar zijn én blijven. Aandachtig
blijven; helder, duidelijk én bondig verwoorden van eigen ideeën, meningen en standpunten maar ook van innerlijke signalen, gevoelens en sensaties. Spreken in ‘ik- zinnen’; nee zeggen; assertiviteit: opkomen voor zichzelf (en de eigen ideeën) met respect voor de ander. Ergens voor staan en gaan; uiten van boosheid en ander ongenoegen; initiatief nemen, proactief in actie komen; prioriteren, beslissingen en zaken die type 9 geneigd is uit te stellen (en onderop de stapel belanden): eerst doen! Uiteraard zijn er meer voorbeelden te geven. Wellicht heb je door het lezen van alle voorgaande informatie zelf ook al ideeën gekregen.
Voor persoonlijke ontwikkeling: wat type 9 kan leren van de andere acht typen
Kwaliteiten van de andere acht typen ter inspiratie en uitnodiging voor persoonlijke ontwikkeling van type 9:
1 Eigen ideeën en meningen helder hebben en expliciet communiceren, focussen en in actie komen, zichzelf en het eigen werk serieus nemen en zich voorbereiden;
2 Proactiviteit als het gaat om aandacht en tijd besteden aan anderen (op anderen afstappen in plaats van wachten tot ze op hem/haar afstappen), actief investeren in relaties; De focus verleggen van ‘wat willen ze van mij?’ naar ‘wat wil ik met hen of voor hen?’;
3 Doelen formuleren en daarvoor gaan; to do lijstjes maken, daarin prioriteren en deze ten uitvoer brengen én in één keer afronden (niets verplaatsen);
4 Zichzelf zichtbaar maken, zichzelf in de aandacht brengen en zich laten bewonderen;
5 Het hoofd helder krijgen en zaken op een rijtje zetten, nuchter beschouwen en oplossen
6 Wakker en alert zijn, dingen vóórkomen in plaats van achteraf moeten oplossen (in tegenstelling tot afwachtende houding van type 9);
7 Het imagineren van de toekomst en toekomstmogelijkheden en van daaruit het eigen leven proactief vormgeven, het leven actief en opwindend maken;
8 Assertiviteit: leren met minder woorden te spreken en to the point zeggen wat hij/zij wil en wat niet. Het ook direct zeggen als hij/zij iets niet goed of niet prettig vindt en er niet omheen draaien. Voor zichzelf leren opkomen, de leeuw in zichzelf wakker maken.
Oefeningen en thuiswerk die bijdragen aan de ontwikkeling van type 9
Zelfobservatie voor type 9 (werk op gedragsniveau) Observeer hoe jij geneigd bent het volgende te doen (dit in de breedste zin, dus ook: in welke mate, van juist wel tot juist niet, en letterlijk hoe je dat doet): geen reactie te geven of stil te zijn in een groepsgesprek (thuis of op het werk); zaken uit te stellen; geen oogcontact te maken of te vermijden; uitgebreid van stof te worden als je iets vertelt, en vele zijwegen bewandelt; ja te zeggen voordat je hebt nagedacht maar eigenlijk liever nee had willen zeggen.
Stop & go- oefening (werk op gedragsniveau)
Type 9 kan er zelf veel last van hebben, dat hij/zij geneigd is automatisch mee te bewegen met een ander. De oplossing die vele Negens zich eigen hebben gemaakt om dit te stoppen, is stil verzet. Met stil verzet gaan de hakken in het zand, is de weerstand groot en kan type 9 zijn als een ezel waarin geen beweging meer is te krijgen. Dit andere uiterste is net zo onhandig en onwenselijk voor het functioneren van type 9 als de eerste natuurlijke neiging (meebewegen). Het gaat om een handelingsalternatief voor en met de cliënt te vinden voor het omgaan met deze lastige situatie, zodat hij/zij minder gevangen wordt gehouden in de enige automatische reactie die type 9 nu kent. De oefening begint met zich bewustworden voordoet. De oefening kan er voor type 9 als volgt uitzien: Stop Neem je innerlijke weerstand waar om niet te willen meebewegen T Kom tot jezelf; haal 3 keer diep adem en voel je voeten op de vloer (gronden) O Observeer alle signalen en reacties in je lichaam en ontspan deze P Pareer je natuurlijke neiging om niet te willen bewegen, activeer je daadkracht en kom in actie. Go ! Waar de stop & go- oefening over gaat, hangt van de ontwikkelwens van de cliënt af. Deze eenvoudige oefening blijkt in de praktijk goed te kunnen helpen en ondersteunend te zijn voor het leren doorbreken van automatische neigingen.
In de coachsessie kun je samen met je cliënt de gewenste en meest effectieve inhoud voor deze oefening onderzoeken en vormgeven. Opdrachten voor thuis of op het werk ter ontwikkeling van cliënt type 9 Laat je cliënt nagaan welke vaste routines en gewoonten hij/zij op een dag (thuis en op het werk) eigenlijk heeft, en welke op weekbasis. Laat hem/haar bij zichzelf nagaan welke hij/zij zo kan laten, doorbreken of anders doen. Wat brengt het idee alleen al bij hem/haar boven? Laat je cliënt ermee experimenteren en aantekeningen maken van wat dit met hem/haar doet en hoe dat voelt.
Vraag je cliënt in zijn/haar schrift twee kolommen te maken, in de linker te schrijven wat zijn/haar Ware Zelf zegt/droomt/wil en in de rechterkolom het commentaar van de innerlijke saboteur. Vraag je cliënt een vergadering voor te bereiden en voor zichzelf een mening te formuleren over drie agendapunten. De oefening is om ná de voorzitter direct als eerste zijn/haar mening te uiten. Laat je cliënt oefenen om minstens 1 keer per dag nee te zeggen als iemand hem/haar iets vraagt dat zijn/haar tijdschema in de war zal gooien en om het ook daarbij te laten (dus geen sorry, geen uitleg of andere dingen om het antwoord af te zwakken). Laat je cliënt iedereen met wie hij/zij die dag spreekt recht en open in de ogen aan te kijken.
De paradox
Eerst aandacht voor hoe de strategieën van type 9 juist niet werken. De paradox(en) bieden belangrijke inzichten die de motivatie brengen om het typemechanisme werkelijk te gaan ontspannen en loslaten. Voorbeelden van paradoxen voor type 9: Door conflicten uit de weg te gaan door niets te zeggen, worden ze juist gecreëerd. Acceptatie nastreven door zichzelf te voegen en onzichtbaar te maken, léidt tot niet gezien, geaccepteerd en geliefd kunnen worden voor wie hij/zij is. Pas als iemand met type 9 vastloopt in het uitleven van zijn/haar type – niet onwaarschijnlijk omdát hij/zij aanloopt tegen de paradoxen van het type – is het moment aangebroken om de weg van heling te gaan. Immers, de kosten van het mechanisme zijn hoog en de winst is niet waarnaar wordt verlangd.
Lessen voor heling van cliënten met type 9
Lessen voor heling van mensen met type 9 zijn voor jou als counselor (of coach) belangrijke thema’s om mee te werken. Het werkt helend (en heel- wordend) voor type 9 als hij/zij: zich bewust wordt dat en hoe de aandacht gericht is op anderen en niet (of nauwelijks) op zichzelf. De oefening is daarom om meer aandacht te krijgen en meer te richten op zichzelf, op de eigen werkelijke behoeften en op het eigen welzijn. zijn/haar boosheid leert herkennen en gebruiken als signaal van innerlijke onvrede. Als hij/zij leert stilstaan bij wat deze boosheid hem/haar eigenlijk zegt. Bijvoorbeeld of hij/zij ervaart dat er geen rekening is gehouden met hem/haar. Of dat er niet of onvoldoende naar hem/haar is geluisterd. zich bewust wordt dat elke keer wanneer zijn/haar gevoelens blokkeren of uitschakelen, dat hij/zij zich van zijn/haar eigen echte prioriteiten laat afleiden door minder belangrijke substituten en op die wijze niet doet wat werkelijk goed of wenselijk is voor hem/haar. zich bewust wordt van zijn/haar innerlijke saboteur. Dit is het zichzelf onbelangrijk makende mechanisme van type 9. Diep vanbinnen weet type 9 vaak heel goed wat hij/zij wil en nog beter wat hij/zij niet wil. En diep vanbinnen wil type 9 ook wel degelijk daarvoor in actie komen maar het blijft vaak en lang beperkt tot actie in het hoofd (het denken over de actie). Ik heb mensen van type 9 weleens horen zeggen dat het voelt alsof in hen één voet op het gaspedaal staat en één voet op de rem. Het is de innerlijke saboteur die maakt dat type 9 niet in actie kan komen. als het lastig wordt met ander(en) (in relaties), niet uit maar juist in verbinding leert gaan met die ander(en). zich realiseert dat anderen hem/haar helemaal niet zo zien, zoals hij/zij naar zichzelf kijkt. Maar ook dat hij/zij wordt uitgenodigd om een weg te gaan om zichzelf van waarde te leren zien en ervaren. Dat zijn/haar ideeën en meningen ertoe doen als van ieder ander én dat anderen die wel degelijk juíst graag willen horen. Het werkt helend als type 9 ontdekt dat anderen het juist vervelend vinden dat type 9 zijn/haar Ware Zelf niet laat zien, verborgen houdt voor de buitenwereld en dat zij niet mogen horen of weten wat er in de Negen omgaat. 15.4.2 Voorbeelden van oefeningen die bijdragen aan heling van type 9 Zelfinzicht door zelfobservatie (werk op typeniveau) Ter inspiratie enkele suggesties voor punten waarop je cliënt type 9 zichzelf kan laten observeren (thuiswerk). Deze punten of vragen voor zelfobservatie door de cliënt kunnen ook worden gebruikt in de begeleidingssessie als oefening met de herhalende vraag (vervang dan ‘ik’ door ‘jij’). De hoe vraag kun je in de breedst mogelijke zin opvatten, dus die kan ook gaan over ‘in welke mate’, en van ‘juist wel’ tot ‘juist niet’, maar ook letterlijk ‘ hoe doe je dat’ of ‘ hoe werkt dat dan in jou?’: Waar ben ik nu? (met mijn aandacht) Op wie of wat is mijn aandacht nu gericht? Hoe present ben ik nu? Hoe zit ik (hier) nu? Wat doe ik nu? Waar ben ik nu mee bezig?
Zelfobservatie
Zelfobservatie door de cliënt kunnen ook worden gebruikt in de begeleidingssessie als oefening met de herhalende vraag (vervang dan ‘ik’ door ‘jij’). De hoe vraag kun je in de breedst mogelijke zin opvatten, dus die kan ook gaan over ‘in welke mate’, en van ‘juist wel’ tot ‘juist niet’, maar ook letterlijk ‘ hoe doe je dat’ of ‘ hoe werkt dat dan in jou?’: Waar ben ik nu? (met mijn aandacht) Op wie of wat is mijn aandacht nu gericht? Hoe present ben ik nu? Hoe zit ik (hier) nu? Wat doe ik nu? Waar ben ik nu mee bezig? Hoe ben ik in mijn lichaam? Hoe ben ik nu lui? Hoe veronachtzaam ik mijzelf? Hoe vergeet ik (nu) mijzelf? Zelfinzicht door zelfreflectie (werk op typeniveau) Oefening met de herhalende vraag, enkele voorbeeldvragen (van de coach/counselor aan de cliënt): Wie of wat maakt jou boos? Hoe word jij boos? Hoe uit jij jouw boosheid (of niet)? Hoe ga jij uit verbinding met de ander(en)? Hoe krijg jij je zin? Wat wil jij? Hoe ga jij uit verbinding? (en wie, wat, waar, wanneer triggert dat?) Hoe vergeet jij jezelf?
Bedenk dat dit een lastige oefening is voor mensen met type 9 (ongeacht wat de vraag is). Zij hebben er meer tijd voor nodig voordat zij met zichzelf verbinding kunnen maken en voordat er dus iets bovenkomt. Ik doe deze oefening daarom meestal vanuit stilte waarbij ik de aandacht van de cliënt (en mijzelf) naarbinnen breng en de oefening als een meditatief vraaggesprek doe. Het helpt de meeste mensen met type 9 als de vraag, met tussenpozen wordt herhaald of nog weer eens op iets andere wijze wordt gesteld. De aandacht bij zichzelf naarbinnen richten helpt deze cliënt om zijn/haar aandacht niet langer bij jou te hebben (wat type 9 van nature heeft), maar bij zichzelf en dus ook bij zijn/haar antwoorden kan komen. Let op: de meditatiehouding is níet bedoeld ter opperste ontspanning maar als staat van opperste alertheid en present- zijn. Dit is nogal eens een misverstand. Dit zeg ik mede hier omdat juist mensen met type 9 menen goed te kunnen mediteren omdat ze zo makkelijk kunnen ontspannen en in slaap vallen. Maar dat is het dus juist niet.
Zelfbevestiging met behulp van affirmaties (werk op typeniveau) Ik ben. Ik wil. Ik doe er toe. Ik hoor erbij. Ik ben van waarde. Mijn mening telt. Ik mag er zijn. Deze affirmaties zijn door mensen met type 9 voor zichzelf geformuleerd. Ze verwoorden precies wat ze op dat moment nodig hadden om hun innerlijk te versterken, ten aanzien van waar zij zich bevonden in hun proces en van wat ze opgelost wilden zien. Ga met je cliënt na wat voor hem/haar een goede affirmatie is, die op een lastig ontwikkelpunt nét dat steuntje in de rug kan zijn. Kernkwadrant (werk op typeniveau) Kernkwadranten worden vaak gebruikt om voor een cliënt helder te krijgen wat zijn/haar uitdaging is. Maar inzicht is nog geen verandering, zeggen wij altijd. Want mensen weten heel vaak heel goed wat hun uitdaging is en wat ze wat meer zouden moeten doen. Waar wij ons op richten, is wat iemand tégenhoudt om zijn/haar uitdaging te realiseren. Met kennis van de typemechanismen kunnen zinnige, effectievere kernkwadranten worden gemaakt voor en met de cliënt. Hier een voorbeeld voor een cliënt type 9, met daarna een toelichting hierop.
Bron: Typisch Coachen. Jeanette van Stijn.
Op het niveau van het Ware Zelf ervaart type 9 diep vanbinnen een volledig geaccepteerd deel van het universum te zijn en koestert zich in de liefde die als intrinsieke kwaliteit in het universum aanwezig is. De waarneming van de werkelijkheid zonder de filter van het Negen- ego is dat er van nature liefde is, dat de natuur lieflijk is, dat liefde betovert en betoverend is, en dat de zoetheid van het leven en de vreugde die er is, uitdrukkingen zijn van liefde. Om liefde te verkrijgen hoeft niemand zich in te spannen, deze ís er en hoeft alleen te worden ontvangen.
Hij/zij houdt van zichzelf en van anderen, heeft gevoel van eigenwaarde en ervaart dat hij/zij er mág zijn. Het is een gevoel van opgenomen zijn en deel uitmaken van een groter geheel. De liefde ervaren die er is en er altijd is geweest. Activiteit is zonder inspanning als een uiting van universele liefde. De werkelijkheid is een uitdrukking van liefde en dat is wat op dit niveau wordt gezien en ervaren. Iemand met type 9 legde het eens als volgt uit: “Ergens, in een diep solide punt in mij, voel ik mij van waarde, doe ik ertoe als ieder ander en is er daadkracht.
Daadkracht tot juiste actie.
Actie om te kiezen wat voor mijn ontwikkeling essentieel is, wat voor mij goed is en dat uit te voeren. Het is helder in mij wat goed is voor mij. Mijn waarneming wordt niet vertekend door wat anderen hiervan vinden, of hoe ik hier anderen wellicht mee ontrief. Ik blijf in het spoor van de juiste actie zonder afleiding door niet- essentiële zaken. Ik ervaar dat ik een volledig geaccepteerd deel van het universum ben en dat ik ertoe doe. Ik houd van mijzelf als van anderen, en heb gevoel van eigenwaarde. Ik ben het waard om mijzelf te realiseren. Dat is het heilige werk dat mij te doen staat, dat is mijn juiste actie. In de stroom der dingen kost de juiste actie geen inspanning, geen energie. De juiste actie levert energie omdat die in de lijn van de hogere wil is. Er is geen eigen wil, geen ‘ik’ die iets wil of moet. De activiteit geschiedt door mij, niets blijft ongedaan dat gedaan moet worden vanuit de universele wil. Mijn actie is een uiting van universele liefde. Ik hou van mij.”
Wat dit type uit het oog is verloren, is het ervaren dat alles en iedereen als vanzelfsprekend deel uitmaakt van het grotere geheel. Alles wat zich in het universum bevindt, maakt deel uit van dat geheel. Elke planeet, en ook ieder mens. Wat type 9 uit het oog is verloren, is dat ieder mens telt. Ieder mens doet ertoe: ook type 9 zelf. Uit het oog verloren is het zíen, dat er voor iedereen onvoorwaardelijke liefde en verbondenheid is als een kwaliteit van het zijn. Het zien dat daar geen voorwaarden aan zijn verbonden en dat die niet selectief beschikbaar zijn voor uitverkorenen of voor ‘hen die het waard zijn’. Het enige dat nodig is om liefde, aandacht en waardering te ontvangen, is om present te zijn óm dat te ontvangen. ‘Ik ben van waarde’, dat is wat type 9 uit het oog is verloren.
Basisgevoel en basisangst:
er niet toe doen, niet voldoende van waarde zijn om van te houden Het onderhuidse gevoel of basisgevoel dat veel mensen met type 9 herkennen is spanning in de vorm van beklemdheid of benauwdheid, die ze ervaren als ze niet snel of goed genoeg kunnen voldoen aan de eisen of verwachtingen. Een gevoel van minderwaardig zijn. Een ander vaak verwoord gevoel van type 9 is het gevoel over het hoofd te worden gezien, er niet (serieus) toe doen in de ogen van anderen. Iemand te zijn waar anderen weinig of geen rekening mee houden. Wat op het spirituele niveau uit het oog is verloren, leidt tot: ik voldoe niet aan de voorwaarden om geliefd te worden, ik verdwijn. In plaats van overgave aan de universele wetten, is er een contractie tegen de werkelijkheid zoals die is. De grote onderliggende basisangst is om waardeloos te zijn, om niet te voldoen. Er is angst om weggestuurd te worden, alleen achter te blijven. Daarom is er angst voor conflicten: die vormen tenslotte een risico waardoor mensen je niet meer aardig vinden en (definitief) van je wegbewegen. Er is angst om het niet waard te zijn om van gehouden te worden en om (definitief) afgescheiden te raken. Er is angst om zichzelf zichtbaar en present te maken. Angst om in het middelpunt van de aandacht te zijn en dat anderen dan zullen zien dat type 9 niet voldoet, niet van waarde is.
Het geïdealiseerde zelfbeeld:
ik ben een harmonieus, makkelijk en vredelievend mens Type 9 bestrijdt zijn/haar basisangst door het volgende geïdealiseerde zelfbeeld na te streven: ik ben een harmonieus, makkelijk en vredelievend mens. Het realiseren van het geïdealiseerde zelfbeeld voelt voor het type als van levensbelang. Conflicten voelen als afgesneden worden van de bron van liefde. Type 9 kan vaak nauwelijks begrijpen waarom niet iedereen voor deze conflictmijdende en relaxte levenshouding kiest. Drijfveer: harmonie willen behouden De drijfveer voor type 9 is bovenal om de harmonie te willen behouden en conflicten te voorkomen. Hiervan afgeleid is er een drang om aardig te zijn, om geen rimpelingen te veroorzaken, om ongemak en gedoe te voorkomen etc. Dat is voor het type een noodzaak om niet afgescheiden te raken maar ook om zijn/haar plekje in de wereld te verdienen. Om de waardering, genegenheid en liefde van anderen te verdienen, beweegt het type mee met wat anderen van hem/haar willen.
Waar de aandacht onbewust naartoe gaat:
mogelijkheden tot behoud van harmonie Vanuit de drijfveer en noodzaak om het eigen geïdealiseerde zelfbeeld te realiseren, gaat als vanzelf de aandacht uit naar anderen: wat wil hij/zij van me? Hoe is de sfeer? Hoe is zijn/haar stemming? Wordt de harmonie bedreigd? Wat kan ik doen (of niet doen) om te zorgen dat het goed blijft? De aandacht gaat uit naar strijdige wensen; type 9 wil immers zowel de een als de ander behagen. Hij/zij voegt zich dus naar de agenda’s, standpunten en wensen van anderen. De aandacht is gericht op de buitenwereld, op ‘wat kan ik doen dat je blij en aardig bent en bij mij blijft?’, kortom, op alles wat afleidt van zichzelf. Ook gaat de aandacht uit naar het vermijden van het oncomfortabele.
De verborgen emotionele bestuurder:
De passie van luiheid Type 9 is een van de drie buiktypen met als onderliggende – te bestrijden – emotie de woede. Als kerntype van de drie buiktypen heeft juist type 9 hier grote moeite en het minst contact mee. Type 9 beweegt weg van zijn/haar woede (en ervaart deze vaak ook niet), want het ervaren van de eigen woede is zeer oncomfortabel en bovendien gevaarlijk vanuit het perspectief van type 9. Als de woede immers met hem/haar aan de haal zou gaan, kan dat leiden tot conflicten met anderen. Woede heeft echter een belangrijke functie: het is de energie die nodig is om op te komen voor zichzelf. De energie die nodig is om voor zichzelf (en voor wat hem/haar lief is) te gaan staan en desnoods de confrontatie aan te gaan. Omdat dit is wat type 9 ten diepste niet wil, is de woede in zichzelf onbewust gedoofd. Uit contact met de tot actie aanzettende woede, is er in type 9 luiheid. De luiheid van type 9 houdt meer in dan de algemeen bekende betekenis. Negens kunnen lui zijn en genieten van lui zijn. Dit wil niet per se zeggen dat ze ook lui zijn in bijvoorbeeld het werk. Integendeel, Negens kunnen harde werkers zijn omdat ze neigen tot zichzelf vergeten. Zo vergeten ze tijdens het werken bijvoorbeeld te eten en de pijn in hun rug voelen ze pas achteraf.
Luiheid
De luiheid van type 9 gaat vooral om een geestelijke luiheid, namelijk om datgene te doen wat werkelijk goed voor zichzelf is. Een luiheid om erachter te komen wat de eigen wil en behoeften zijn. In diverse spirituele stromingen wordt onderkend dat mensen ‘in slaap zijn’. Ze leven mechanisch, tenzij ze ervoor kiezen het pad van de ‘wakkeren’ te gaan. Type 9 herinnert anderen aan deze luie staat van ‘in slaap zijn’. Vanwege het streven naar behoud van harmonie, heeft type 9 de automatische maar ook luie neiging met anderen mee te gaan. Het is gemakkelijk en kost minder energie dan voor zichzelf opkomen, maar daarin vergeet type 9 zichzelf. Een Negen kiest voor gemakkelijke substituten in plaats van voor wat echt goed voor zichzelf is. Dit is de wijze waarop type 9 lui is. Alleen al nadenken over wat goed voor hem/haar is en wat hij/zij eigenlijk echt wil, vergt een grote inspanning. Daarom stelt type 9 dat liever nog even uit. Het belangrijkste aspect waarop het in slaap zijn van type 9 betrekking heeft, is het zich realiseren en ervaren van zijn/haar ware vermogens. Type 9 vindt zichzelf deficiënt en waardeloos; de objectieve werkelijkheid is echter dat type 9 zich, uit angst waardeloos te zijn, in luiheid wentelt om zo zijn/haar ware vermogens niet te hoeven exploreren en aan te boren.
De mentale preoccupatie: de fixatie van zelfveronachtzaming of ‘zelfvergetendheid’
De mentale preoccupatie van zelfveronachtzaming komt op zodra type 9 getriggerd wordt, wat vaak in aanwezigheid van en door anderen gebeurt. De confrontatie aangaan is voor mensen met type 9 het ergste dat er is. Type 9 wil niet de confrontatie aangaan en heeft daarom (onbewust) de gewoonte ontwikkeld om dat wat hem/haar boos zou kunnen maken in zichzelf te blokkeren, alsof het er niet is. Type 9 doet dit door zaken af te zwakken: ‘Het komt wel goed’, ‘Het zal zo’n vaart niet lopen’, ‘Ik kan hier weinig aan doen’ en ‘Ach, het maakt me niet echt uit’. Mensen met type 9 kunnen dit omschrijven alsof het watterig is in het hoofd, wollig, de aandacht is diffuus, het lukt niet om gedachten scherp te krijgen. De zelfveronachtzaming van type 9 betreft het in slaap vallen en niet voor zichzelf opkomen. In aanwezigheid van anderen kan type 9 ervaren volledig in de ander op te gaan (sommige typen 9 omschrijven dit als samensmelten of samenvallen met de ander). Type 9 is zich dan niet of weinig meer van zichzelf gewaar. Mentaal is type 9 gepreoccupeerd met de ander en met wat die wil, denkt en doet. Daar gaat type 9 vanuit zijn/haar patroon automatisch in mee en vergeet zichzelf. Pas als type 9 alleen is en er afstand is van de ander(en), komt hij- /zijzelf weer in beeld: wat was ook alweer belangrijk?, wat was mijn standpunt?, wat had ik eigenlijk willen doen, maar heb ik door die ander niet gedaan? De fixatie is een mentale preoccupatie: dat waar het hoofd vol van is. Het hoofd van type 9 is echter bij voorkeur gevuld met leegte. Type 9 heeft het liefst zo min mogelijk gedoe aan het hoofd en in zijn/haar leven. Als het hoofd al ergens mee bezig is, dan is het met gedoe voorkomen, uit de weg ruimen of minimaliseren. Type 9 is daarom vaak een meester in het bagatelliseren of neutraliseren van zaken.
Het dominante verdedigingsmechanisme: verdoving
Het verdedigingsmechanisme heeft zowel de functie om de kluwen van het typemechanisme in stand te houden als het nastreven en in stand houden van het geïdealiseerde zelfbeeld. Het belangrijkste verdedigingsmechanisme om deze functie bij type 9 uit te voeren is verdoving. Type 9 verdooft de eigen woede maar daarmee ook de levensenergie en valt in slaap, vergeet zichzelf. Verdoven is een vorm van in slaap zijn; het helpt type 9 zichzelf te vergeten en het leven daarmee makkelijker te maken en aangenaam en comfortabel te houden (want immers in harmonie met anderen). Dankzij het verdoofd zijn, kunnen écht contact en echte confrontatie worden vermeden. Zo blijft het leven
harmonieus en vredig. Het maakt ook dat wordt vergeten wat werkelijk belangrijk is in het leven en brengt type 9 het gemak van geen keuzes hoeven maken. Voor een type 9 dat wakker wordt, is het maken van keuzes dan ook heel lastig.
De belemmerende overtuigingen
Wat dit type is gaan geloven en daardoor zien De belangrijkste belemmerende overtuiging van type 9 is dat deze is gaan geloven dat ‘de wereld’ mensen tot onbelangrijke wezens maakt en van een ieder verlangt om zich gelijkelijk te mengen. Type 9 is gaan geloven dat hij- /zijzelf onbelangrijk is en er niet toe doet. Dat hij/zij om gezien, gewaardeerd en geliefd te worden, hij/zij in vrede en harmonie moet zijn én blijven. Hij/zij mag dus vooral geen rimpelingen met anderen mag veroorzaken, in de zin van alles wat mensen of dingen in beroering zou kunnen brengen. De overtuiging is dat hij/zij de vrede kan bewaren door zichzelf en de eigen standpunten niet zichtbaar te maken en vooral mee te bewegen met de ander.
Voorbeelden van hiervan afgeleide overtuigingen (en oordelen) Ik ben een gemakkelijk mens.
Als ik maar op tijd mijn natje en mijn droogje heb. Waar maken mensen zich allemaal druk over. Ik vind mensen die zichzelf zo belangrijk vinden vervelend en belachelijk. Alles komt goed als we maar kalm en vriendelijk blijven en onze mond houden. Als er maar harmonie is tussen mensen, dan gaat het goed. Wij hebben een goede relatie: wij hebben nooit ruzie! Voor elk gezichtspunt is wel iets te zeggen. De tijd regelt alles, als je maar lang genoeg wacht. Mijn leven is goed zoals het is, ik zit mijn tijd wel uit.
De strategie en vaardigheden Beweegt weg van, beweegt toe naar en strategie daarvoor
Type 9 beweegt weg van: zichzelf, écht contact en echte verbinding met anderen, zijn/haar eigen woede, meningen, zichtbaar worden, conflicten, confrontaties, zich ongemakkelijk voelen, te veel (conflicterende) vragen binnen zijn/haar aandachtsveld en energie. Type 9 beweegt toe naar: bij voorkeur naar niets…, anderen, een comfortabel en makkelijk bestaan, harmonie, overeenstemming, nuanceren, zichzelf op de achtergrond stellen, stil zijn, zich niet uitspreken. De strategie van type 9 is om de eigen mening, standpunten en agenda ondergeschikt te maken (dat althans zo te ervaren) aan die van anderen. Door zich in veel standpunten te kunnen inleven en dingen van alle kanten te kunnen bekijken, kan hij/zij ook makkelijk meebewegen. Met het meegaan met de ander, wordt een confrontatie met die ander voorkomen. Als je bijvoorbeeld geen mening hebt, kun je immers ook geen meningsverschillen krijgen. Sommige Negens zijn zich wel degelijk bewust van een eigen mening, maar spreken zich daar niet (makkelijk) over uit. De relatie met de ander én de harmonie is belangrijker dan het eigen gelijk.
Type 9 beweegt weg van zijn/haar woede, want het ervaren van de eigen woede is zeer oncomfortabel en bovendien gevaarlijk vanuit het perspectief van type 9. Als de woede immers met hem/haar aan de haal zou gaan, kan dat leiden tot conflicten met anderen. In plaats daarvan is vaak sprake van passieve agressie: de woede smeult zachtjes in de luwte. Op onzichtbare wijze zorgt type 9 er dan voor, dat een ander niet krijgt wat hij/zij wil van type 9. Type 9 zegt ja maar doet nee, waardoor het type als een onzichtbare saboteur kan zijn. Mensen kunnen bij bepaalde typen 9 de weerstand ervaren. Bij sommigen uit dit zich als koppigheid. In beide gevallen is de onderliggende stroom: ik doe NIET mee aan wat jij van mij wilt. Vaardigheden en kwaliteiten Wie iets veel doet, omdat hij/zij het belangrijk vindt, raakt er vaardig in. Dat zijn de kwaliteiten die een mens ontwikkelt. Kenmerkende vaardigheden bij type 9 zijn inlevingsvermogen, aanpassen, observeren, ondersteunen, volgen en meebewegen, zaken makkelijk kunnen accepteren, op zichzelf zijn.
Kwaliteiten
Veel voorkomende kenmerkende kwaliteiten zijn: zachtaardigheid, bescheiden, sensitief voor sferen en (stemmingen van) anderen, toegewijd aan anderen, oog voor anderen, empathisch, betrouwbaar, gevoelig, kalm, groot aanpassingsvermogen, ontvankelijk, niet- oordelend, open mind .
Het gedrag Waar de aandacht naartoe gaat, gaat ook de energie Het gedrag dat uit de hiervoor genoemde voorprogrammering, overtuigingen, strategieën en vaardigheden volgt, is bovenal dat type 9 zich inzet om het anderen naar de zin te maken. Type 9 houdt van een aangenaam en vertrouwd leven, wil rust en vrede en handhaaft het liefst de status quo: structuren en gewoonten die het leven voorspelbaar houden. Type 9 heeft vaste dagelijkse routines waar hij/zij lastig vanaf te brengen is. Type 9 start moeizaam op met iets, maar éénmaal met iets bezig, is hij/zij daar ook weer lastig vanaf te brengen. Het lijkt alsof schakelen moeilijk is voor type 9 (zowel van de ene naar de andere versnelling, maar ook naar een ander spoor; denk bijvoorbeeld aan een dieseltrein). Type 9 kan dan heel vasthoudend worden. Ook al is type 9 een slow starter , wanneer iemand anders iets opstart, dan kan type 9 daarin meebewegen en mee gaan doen (incl. de ander zaken uit handen nemen). Type 9 kan de neiging hebben belangrijke (lastige) zaken uit te stellen, en afleiding te zoeken in minder belangrijke zaken (substituten). Type 9 is dan wel ‘druk’ maar niet met het goede. In afwezigheid van de ander(en) kan ineens de woede opkomen, omdat hij/zij zichzelf (weer) is vergeten, niet voor zichzelf is opgekomen etc. De woede richt zich op zichzelf en op de ander. Maar het zal alleen tot een echte woede- uitbarsting kunnen komen bij geliefden en dierbaren, omdat type 9 zich juist bij hen veilig genoeg voelt om boos te kunnen worden.
De grootste angst voor type 9 is dat door zijn/haar boosheid de relatie wordt beëindigd, voor een naar vrede en harmonie strevend mens het ergste dat kan gebeuren. Reactiviteit Wat type 9 het sterkst triggert zijn zaken die appelleren aan zijn/haar minderwaardigheidsgevoel. Hij/zij heeft sterke antennes ontwikkeld voor elk signaal dat duidt op een tekortkoming of iets waarin is tekortgeschoten. Ook als dit niet zo door de ander wordt bedoeld, brengt de sensitiviteit van de Negen dat dingen snel als een verwijt worden opgevat. Wat ervaren kan worden is dat de Negen dan zijn/haar stekels opzet. Wat type 9 ook reactief maakt zijn situaties waarin anderen iets van type 9 verwachten en waarin zijn/haar tekortkomingen zich zouden kunnen tonen. Bijvoorbeeld als type 9 gevraagd wordt een bepaalde positie in te nemen, zijn/haar mening te geven, zich uit te spreken over zaken waarover hij/zij zich oncomfortabel voelt (want de ander kan daardoor immers ontstemd raken) en ook als hij/zij gedwongen wordt om in actie te komen of een conflict aan te gaan (of daarin partij te moeten kiezen) en nee moet zeggen tegen claims die worden opgelegd. Wat type 9 ook triggert is als hij/zij ervaart over het hoofd of als onbelangrijk te worden gezien, en als zijn/haar mening niet wordt gevraagd. Daarmee kan de slapende woede van type 9 worden geactiveerd. Afhankelijk van over wie of wat het gaat en de aard (en ontwikkeling) van de Negen in kwestie uit de reactiviteit zich op twee uiteenlopende manieren: in het ene geval gooit type 9 de kont tegen de krib en stopt met meebewegen (de passieve agressie uit zich in weerstand), in het andere geval schiet type 9 in de verdoving, trekt zich terug, maakt zich onzichtbaar en gaat uit verbinding. Een demonstratie van passieve agressie is als een Negen zich in een groep ineens mentaal terugtrekt. Het kan zijn dat de groep geen idee heeft wat richting type 9 fout is gedaan, maar type 9 laat zo zijn/haar woede merken: ik doe niet meer mee.
Kenmerkend voor type 9 in een hulpverleningssituatie
Veel voorkomende aanleidingen voor het zoeken van begeleiding Een greep uit veel voorkomende aanleidingen van cliënten met type 9 om hulp te zoeken: Ik ben zo moe van het gehang van mezelf en het niet of nauwelijks in actie kunnen komen. Ik heb het gevoel dat ik mijn leven
slapend doorbreng en dat wil ik niet. Ook heb ik het gevoel dat ik kansen misloop omdat ik te traag beslis en te laat in beweging kom. Ik wil in actie komen maar het lukt me niet. Ik heb steeds meer het gevoel dat ik over mezelf laat heenlopen en dat mensen geen rekening met mij houden. Dat mensen mij over het hoofd zien en niet serieus nemen. Ik ben dat beu, ik wil graag assertiever worden. Ik weet niet wat ik wil. Ik heb het gevoel dat alles in mijn leven me door toeval overkomt. Ik heb het gevoel dat ik mezelf vergeet, dat ik vooral comfortabel leef maar niet doe wat werkelijk belangrijk is. Ik zou zelf meer aan het stuur van mijn leven willen staan. Maar ik weet niet hoe en ik weet niet wat. Ik ben niet gelukkig in mijn relatie (of in mijn baan) en ik blijf in mijn hoofd maar kringetjes draaien. Maar ik kom er niet uit, ik krijg het niet helder, ook niet wat ik nou eigenlijk echt wil. Daarom blijf ik zitten waar ik zit, maar er verandert zo niets. Ik ben opgebrand omdat er aan alle kanten aan me wordt getrokken en ik geen nee kan zeggen. Er dreigt een conflict (of er speelt al een conflict) en dat vind ik afschuwelijk. Wat kan ik doen om dat te voorkomen (of stoppen)? Ik ga eraan onderdoor. Hoe kan ik kritiek of mijn boosheid leren uiten, zonder dat ik de ander kwets en zonder dat ik de relatie op het spel zet? Ik wil graag zekerder worden van mezelf, meer lef hebben, meer zichtbaar zijn, meer in mezelf geloven, en steviger en onafhankelijker worden van anderen. Anderen hebben soms meer geloof en vertrouwen in mij dan ikzelf. Zelf voel ik dat niet, maar ik zou dat wel heel graag willen voelen. Ik heb ook vaak het gevoel dat er meer in mij zit dan eruit komt. Ik heb kwaliteiten maar het lukt mij niet om die naar buiten toe in te zetten en er succesvol mee te worden. Ontwikkelpunten die tijdens een functioneringsgesprek op het werk worden geformuleerd, zijn ook vaak aanleiding tot het zoeken van begeleiding. Veel voorkomende ontwikkelpunten voor iemand met type 9 zijn dat hij/zij: zichtbaarder moet worden in de organisatie, zowel over wat er in hem/haar omgaat als vaker voor de eigen ideeën en meningen uitkomen zodat anderen weten wat ze aan hem/haar hebben en waar hij/zij voor staat. meer, sneller en duidelijker échte keuzen maakt en beslissingen nemen, en hierover beter communiceren met betrokkenen (transparant zijn is voor veel Negens geen natuurlijk gedrag). minder volgend moet zijn, meer initiatieven moet nemen en meer uit zichzelf in actie komt. zaken minder uitstelt, zich minder laat afleiden en belangrijke en urgente zaken eerst doet.
Wijze van presenteren in de begeleidingssessies
Een greep uit de groslijst om een indruk te geven van type 9. Hij/zij: komt over als een gemakkelijk, vriendelijk, plezierig, meegaand, rustig en zachtaardig mens. En ook als een warm mens, iemand met vrijwel iedereen het meteen kan vinden. Hij/zij kan echter ook wat passief, traag en vaag of warrig overkomen. kan ook onzeker en/of onopvallend overkomen. Type 9 is geneigd zich kleiner te maken en zegt snel “sorry”. Op straat is een Negen meestal niet een verschijning die opvalt. Heeft doorgaans een niet- uitgesproken, beschaafd en weinig aandacht vragend uiterlijk. Het is vaak een rustig mens dat weinig oogcontact maakt en die geen tijd en aandacht vraagt. kan (soms) afstandelijk overkomen. Dat is zijn/haar manier van niet- present en niet- in- verbinding zijn. De afstandelijkheid is dan eigenlijk afwezigheid, wat niets met de ander heeft te maken (tenzij die – onbewust – de passieve agressie van de Negen heeft getriggerd). kan een gezichtsuitdrukking hebben als een nietszeggend masker waar weinig van valt af te lezen. Het is mogelijk dat een Negen fysiek aanwezig is, maar energetisch niet dus het voelt alsof die persoon er niet echt bij is. Ook kan de energie van type 9 aanvoelen als laag met een zwaarte die moeilijk in beweging te brengen is. De ademhaling en spierspanning is laag en zacht. Er is in de regel weinig oogcontact. Mensen van type 9 rapporteren vaak dat ze zich weinig van hun lichaam bewust zijn en weinig
Als de coach/counselor zich teveel laat verleiden om met de cliënt mee te bewegen in de (uitgebreide) verhalen en teveel inzoomt op bijzaken in plaats van hoofdzaken. De sessie is dan om voor je het weet. Als de coach/counselor niet goed is afgestemd op het tempo en ritme van de cliënt en aan de slag wil om meters te maken. Als de coach/counselor in de valkuil trapt om hard aan het werk te willen gaan, de cliënt onder druk zet, gaat ‘trekken en sleuren’, dan stagneert elke beweging en ook het traject. Zo krijg je type 9 nu eenmaal niet in beweging. Als je als coach/counselor de cliënt onvoldoende tot partner maakt in het traject. Deze cliënt beweegt met jou mee, volgt jou in alles wat je voorstelt of doet, zelfs als je dingen doet die hem/haar niet verderhelpen. Geef de cliënt daarom een duidelijke (expliciet uitgesproken) eigen rol en verantwoordelijkheid, ofwel maak hem/haar tot partner in het traject. Check regelmatig of wat jullie doen hem/haar helpt en of jullie wat hem/haar betreft op een goed spoor zitten. Het hele typemechanisme van type 9 werkt vertragend, maar het sterkst vertragend werkt een coach/counselor met een confronterende of provocatieve stijl. Daarmee wordt een cliënt met type 9 niet uit de tent gelokt, maar hij/zij haakt (in de regel) volledig af. Versnellers in het leer- en begeleidingsproces Enkele veelvoorkomende voorbeelden van versnellers: De grootste versneller is als je als coach/counselor deze cliënt wakker en in de daadkracht van de (hogere) juiste actie kunt krijgen maar daar gaat vaak wel een flink traject aan vooraf. Wat tot die fase krachtig werkt is aandacht besteden aan en werken met de energie van type 9 (bijvoorbeeld door lichaams- en ademhalingswerk).
Werken met woede
Werken met de woede van type 9. Ook dat is energetisch werk: een type 9 dat zich herverbindt met de woede in zichzelf, krijgt ook weer contact met deze grote energiebron om voor zichzelf op te komen en in actie te komen. Om veel van zijn/haar mogelijke leerdoelen te gaan bereiken (zoals bijvoorbeeld assertiever worden) is dat bij deze cliënt belangrijk voorwerk. Type 9 is van alle typen het meest sensitief voor de kwaliteit van de werkrelatie (veilig, respectvol en harmonisch). Als deze cliënt zich door jou als coach/counselor écht gezien, gehoord en begrepen voelt, kun je snel en veel bereiken met deze cliënt. Empathisch luisteren en compassievolle steun geven helpen daarbij. Maar ook letterlijk benoemen (waar relevant): “Ik zie je; ik hoor je.” Dat opent een Negen en maakt dat hij/zij in beweging kan komen. Geef type 9 expliciet de tijd en ruimte om bij zichzelf en de eigen gedachten en gevoelens te komen (“Neem je tijd”). Het lijkt een paradox, maar het proces gaat daardoor vaak sneller. Type 9 heeft nu eenmaal tijd en ruimte nodig, en wat hij/zij dan zegt blijkt vaak de kern van waar het om draait. Een cliënt met type 9 vindt het vaak lastig om te weten wat hij/zij wil, maar makkelijker om te weten wat hij/zij níet wil. Het werkt versnellend als je steeds alternatieven aan je cliënt voorlegt waaruit hij/zij kan kiezen. Geef de cliënt daarbij niet het gevoel dat je hem/haar in een bepaalde richting stuurt, want dan kunnen de hakken alsnog in het zand gaan. 15.3 Typisch coaching van type 9
Belangrijke compenserende vaardigheden
Om de belangrijke compenserende vaardigheden te ontdekken, kijken we naar welke vaardigheden nuttig kunnen zijn ter uitbreiding van het handelingsrepertoire van mensen met type 9 met als doel de persoonlijke (en professionele) effectiviteit te vergroten. Daarom kijken we in deze paragraaf naar het soort vaardigheden dat type 9 van nature geneigd is minder tot nauwelijks te ontwikkelen maar dat type 9 in het algemeen juist goed zou kunnen helpen. Type 9 kan aan persoonlijke effectiviteit winnen door het ontwikkelen van compenserende vaardigheden zoals bijvoorbeeld: gronden, present en zichtbaar zijn én blijven. Aandachtig
blijven; helder, duidelijk én bondig verwoorden van eigen ideeën, meningen en standpunten maar ook van innerlijke signalen, gevoelens en sensaties. Spreken in ‘ik- zinnen’; nee zeggen; assertiviteit: opkomen voor zichzelf (en de eigen ideeën) met respect voor de ander. Ergens voor staan en gaan; uiten van boosheid en ander ongenoegen; initiatief nemen, proactief in actie komen; prioriteren, beslissingen en zaken die type 9 geneigd is uit te stellen (en onderop de stapel belanden): eerst doen! Uiteraard zijn er meer voorbeelden te geven. Wellicht heb je door het lezen van alle voorgaande informatie zelf ook al ideeën gekregen.
Voor persoonlijke ontwikkeling: wat type 9 kan leren van de andere acht typen
Kwaliteiten van de andere acht typen ter inspiratie en uitnodiging voor persoonlijke ontwikkeling van type 9:
1 Eigen ideeën en meningen helder hebben en expliciet communiceren, focussen en in actie komen, zichzelf en het eigen werk serieus nemen en zich voorbereiden;
2 Proactiviteit als het gaat om aandacht en tijd besteden aan anderen (op anderen afstappen in plaats van wachten tot ze op hem/haar afstappen), actief investeren in relaties; De focus verleggen van ‘wat willen ze van mij?’ naar ‘wat wil ik met hen of voor hen?’;
3 Doelen formuleren en daarvoor gaan; to do lijstjes maken, daarin prioriteren en deze ten uitvoer brengen én in één keer afronden (niets verplaatsen);
4 Zichzelf zichtbaar maken, zichzelf in de aandacht brengen en zich laten bewonderen;
5 Het hoofd helder krijgen en zaken op een rijtje zetten, nuchter beschouwen en oplossen
6 Wakker en alert zijn, dingen vóórkomen in plaats van achteraf moeten oplossen (in tegenstelling tot afwachtende houding van type 9);
7 Het imagineren van de toekomst en toekomstmogelijkheden en van daaruit het eigen leven proactief vormgeven, het leven actief en opwindend maken;
8 Assertiviteit: leren met minder woorden te spreken en to the point zeggen wat hij/zij wil en wat niet. Het ook direct zeggen als hij/zij iets niet goed of niet prettig vindt en er niet omheen draaien. Voor zichzelf leren opkomen, de leeuw in zichzelf wakker maken.
Oefeningen en thuiswerk die bijdragen aan de ontwikkeling van type 9
Zelfobservatie voor type 9 (werk op gedragsniveau) Observeer hoe jij geneigd bent het volgende te doen (dit in de breedste zin, dus ook: in welke mate, van juist wel tot juist niet, en letterlijk hoe je dat doet): geen reactie te geven of stil te zijn in een groepsgesprek (thuis of op het werk); zaken uit te stellen; geen oogcontact te maken of te vermijden; uitgebreid van stof te worden als je iets vertelt, en vele zijwegen bewandelt; ja te zeggen voordat je hebt nagedacht maar eigenlijk liever nee had willen zeggen.
Stop & go- oefening (werk op gedragsniveau)
Type 9 kan er zelf veel last van hebben, dat hij/zij geneigd is automatisch mee te bewegen met een ander. De oplossing die vele Negens zich eigen hebben gemaakt om dit te stoppen, is stil verzet. Met stil verzet gaan de hakken in het zand, is de weerstand groot en kan type 9 zijn als een ezel waarin geen beweging meer is te krijgen. Dit andere uiterste is net zo onhandig en onwenselijk voor het functioneren van type 9 als de eerste natuurlijke neiging (meebewegen). Het gaat om een handelingsalternatief voor en met de cliënt te vinden voor het omgaan met deze lastige situatie, zodat hij/zij minder gevangen wordt gehouden in de enige automatische reactie die type 9 nu kent. De oefening begint met zich bewustworden voordoet. De oefening kan er voor type 9 als volgt uitzien: Stop Neem je innerlijke weerstand waar om niet te willen meebewegen T Kom tot jezelf; haal 3 keer diep adem en voel je voeten op de vloer (gronden) O Observeer alle signalen en reacties in je lichaam en ontspan deze P Pareer je natuurlijke neiging om niet te willen bewegen, activeer je daadkracht en kom in actie. Go ! Waar de stop & go- oefening over gaat, hangt van de ontwikkelwens van de cliënt af. Deze eenvoudige oefening blijkt in de praktijk goed te kunnen helpen en ondersteunend te zijn voor het leren doorbreken van automatische neigingen.
In de coachsessie kun je samen met je cliënt de gewenste en meest effectieve inhoud voor deze oefening onderzoeken en vormgeven. Opdrachten voor thuis of op het werk ter ontwikkeling van cliënt type 9 Laat je cliënt nagaan welke vaste routines en gewoonten hij/zij op een dag (thuis en op het werk) eigenlijk heeft, en welke op weekbasis. Laat hem/haar bij zichzelf nagaan welke hij/zij zo kan laten, doorbreken of anders doen. Wat brengt het idee alleen al bij hem/haar boven? Laat je cliënt ermee experimenteren en aantekeningen maken van wat dit met hem/haar doet en hoe dat voelt.
Vraag je cliënt in zijn/haar schrift twee kolommen te maken, in de linker te schrijven wat zijn/haar Ware Zelf zegt/droomt/wil en in de rechterkolom het commentaar van de innerlijke saboteur. Vraag je cliënt een vergadering voor te bereiden en voor zichzelf een mening te formuleren over drie agendapunten. De oefening is om ná de voorzitter direct als eerste zijn/haar mening te uiten. Laat je cliënt oefenen om minstens 1 keer per dag nee te zeggen als iemand hem/haar iets vraagt dat zijn/haar tijdschema in de war zal gooien en om het ook daarbij te laten (dus geen sorry, geen uitleg of andere dingen om het antwoord af te zwakken). Laat je cliënt iedereen met wie hij/zij die dag spreekt recht en open in de ogen aan te kijken.
De paradox
Eerst aandacht voor hoe de strategieën van type 9 juist niet werken. De paradox(en) bieden belangrijke inzichten die de motivatie brengen om het typemechanisme werkelijk te gaan ontspannen en loslaten. Voorbeelden van paradoxen voor type 9: Door conflicten uit de weg te gaan door niets te zeggen, worden ze juist gecreëerd. Acceptatie nastreven door zichzelf te voegen en onzichtbaar te maken, léidt tot niet gezien, geaccepteerd en geliefd kunnen worden voor wie hij/zij is. Pas als iemand met type 9 vastloopt in het uitleven van zijn/haar type – niet onwaarschijnlijk omdát hij/zij aanloopt tegen de paradoxen van het type – is het moment aangebroken om de weg van heling te gaan. Immers, de kosten van het mechanisme zijn hoog en de winst is niet waarnaar wordt verlangd.
Lessen voor heling van cliënten met type 9
Lessen voor heling van mensen met type 9 zijn voor jou als counselor (of coach) belangrijke thema’s om mee te werken. Het werkt helend (en heel- wordend) voor type 9 als hij/zij: zich bewust wordt dat en hoe de aandacht gericht is op anderen en niet (of nauwelijks) op zichzelf. De oefening is daarom om meer aandacht te krijgen en meer te richten op zichzelf, op de eigen werkelijke behoeften en op het eigen welzijn. zijn/haar boosheid leert herkennen en gebruiken als signaal van innerlijke onvrede. Als hij/zij leert stilstaan bij wat deze boosheid hem/haar eigenlijk zegt. Bijvoorbeeld of hij/zij ervaart dat er geen rekening is gehouden met hem/haar. Of dat er niet of onvoldoende naar hem/haar is geluisterd. zich bewust wordt dat elke keer wanneer zijn/haar gevoelens blokkeren of uitschakelen, dat hij/zij zich van zijn/haar eigen echte prioriteiten laat afleiden door minder belangrijke substituten en op die wijze niet doet wat werkelijk goed of wenselijk is voor hem/haar. zich bewust wordt van zijn/haar innerlijke saboteur. Dit is het zichzelf onbelangrijk makende mechanisme van type 9. Diep vanbinnen weet type 9 vaak heel goed wat hij/zij wil en nog beter wat hij/zij niet wil. En diep vanbinnen wil type 9 ook wel degelijk daarvoor in actie komen maar het blijft vaak en lang beperkt tot actie in het hoofd (het denken over de actie). Ik heb mensen van type 9 weleens horen zeggen dat het voelt alsof in hen één voet op het gaspedaal staat en één voet op de rem. Het is de innerlijke saboteur die maakt dat type 9 niet in actie kan komen. als het lastig wordt met ander(en) (in relaties), niet uit maar juist in verbinding leert gaan met die ander(en). zich realiseert dat anderen hem/haar helemaal niet zo zien, zoals hij/zij naar zichzelf kijkt. Maar ook dat hij/zij wordt uitgenodigd om een weg te gaan om zichzelf van waarde te leren zien en ervaren. Dat zijn/haar ideeën en meningen ertoe doen als van ieder ander én dat anderen die wel degelijk juíst graag willen horen. Het werkt helend als type 9 ontdekt dat anderen het juist vervelend vinden dat type 9 zijn/haar Ware Zelf niet laat zien, verborgen houdt voor de buitenwereld en dat zij niet mogen horen of weten wat er in de Negen omgaat. 15.4.2 Voorbeelden van oefeningen die bijdragen aan heling van type 9 Zelfinzicht door zelfobservatie (werk op typeniveau) Ter inspiratie enkele suggesties voor punten waarop je cliënt type 9 zichzelf kan laten observeren (thuiswerk). Deze punten of vragen voor zelfobservatie door de cliënt kunnen ook worden gebruikt in de begeleidingssessie als oefening met de herhalende vraag (vervang dan ‘ik’ door ‘jij’). De hoe vraag kun je in de breedst mogelijke zin opvatten, dus die kan ook gaan over ‘in welke mate’, en van ‘juist wel’ tot ‘juist niet’, maar ook letterlijk ‘ hoe doe je dat’ of ‘ hoe werkt dat dan in jou?’: Waar ben ik nu? (met mijn aandacht) Op wie of wat is mijn aandacht nu gericht? Hoe present ben ik nu? Hoe zit ik (hier) nu? Wat doe ik nu? Waar ben ik nu mee bezig?
Zelfobservatie
Zelfobservatie door de cliënt kunnen ook worden gebruikt in de begeleidingssessie als oefening met de herhalende vraag (vervang dan ‘ik’ door ‘jij’). De hoe vraag kun je in de breedst mogelijke zin opvatten, dus die kan ook gaan over ‘in welke mate’, en van ‘juist wel’ tot ‘juist niet’, maar ook letterlijk ‘ hoe doe je dat’ of ‘ hoe werkt dat dan in jou?’: Waar ben ik nu? (met mijn aandacht) Op wie of wat is mijn aandacht nu gericht? Hoe present ben ik nu? Hoe zit ik (hier) nu? Wat doe ik nu? Waar ben ik nu mee bezig? Hoe ben ik in mijn lichaam? Hoe ben ik nu lui? Hoe veronachtzaam ik mijzelf? Hoe vergeet ik (nu) mijzelf? Zelfinzicht door zelfreflectie (werk op typeniveau) Oefening met de herhalende vraag, enkele voorbeeldvragen (van de coach/counselor aan de cliënt): Wie of wat maakt jou boos? Hoe word jij boos? Hoe uit jij jouw boosheid (of niet)? Hoe ga jij uit verbinding met de ander(en)? Hoe krijg jij je zin? Wat wil jij? Hoe ga jij uit verbinding? (en wie, wat, waar, wanneer triggert dat?) Hoe vergeet jij jezelf?
Bedenk dat dit een lastige oefening is voor mensen met type 9 (ongeacht wat de vraag is). Zij hebben er meer tijd voor nodig voordat zij met zichzelf verbinding kunnen maken en voordat er dus iets bovenkomt. Ik doe deze oefening daarom meestal vanuit stilte waarbij ik de aandacht van de cliënt (en mijzelf) naarbinnen breng en de oefening als een meditatief vraaggesprek doe. Het helpt de meeste mensen met type 9 als de vraag, met tussenpozen wordt herhaald of nog weer eens op iets andere wijze wordt gesteld. De aandacht bij zichzelf naarbinnen richten helpt deze cliënt om zijn/haar aandacht niet langer bij jou te hebben (wat type 9 van nature heeft), maar bij zichzelf en dus ook bij zijn/haar antwoorden kan komen. Let op: de meditatiehouding is níet bedoeld ter opperste ontspanning maar als staat van opperste alertheid en present- zijn. Dit is nogal eens een misverstand. Dit zeg ik mede hier omdat juist mensen met type 9 menen goed te kunnen mediteren omdat ze zo makkelijk kunnen ontspannen en in slaap vallen. Maar dat is het dus juist niet.
Zelfbevestiging met behulp van affirmaties (werk op typeniveau) Ik ben. Ik wil. Ik doe er toe. Ik hoor erbij. Ik ben van waarde. Mijn mening telt. Ik mag er zijn. Deze affirmaties zijn door mensen met type 9 voor zichzelf geformuleerd. Ze verwoorden precies wat ze op dat moment nodig hadden om hun innerlijk te versterken, ten aanzien van waar zij zich bevonden in hun proces en van wat ze opgelost wilden zien. Ga met je cliënt na wat voor hem/haar een goede affirmatie is, die op een lastig ontwikkelpunt nét dat steuntje in de rug kan zijn. Kernkwadrant (werk op typeniveau) Kernkwadranten worden vaak gebruikt om voor een cliënt helder te krijgen wat zijn/haar uitdaging is. Maar inzicht is nog geen verandering, zeggen wij altijd. Want mensen weten heel vaak heel goed wat hun uitdaging is en wat ze wat meer zouden moeten doen. Waar wij ons op richten, is wat iemand tégenhoudt om zijn/haar uitdaging te realiseren. Met kennis van de typemechanismen kunnen zinnige, effectievere kernkwadranten worden gemaakt voor en met de cliënt. Hier een voorbeeld voor een cliënt type 9, met daarna een toelichting hierop.
Bron: Typisch Coachen. Jeanette van Stijn.